Η ΕΣΧΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ

Σύμφωνα με αυτήν, επανεκτιμάται η ιδέα ότι η σειρά της σωτηρίας ήταν κεντρικής σημασίας στη θεολογία του Παύλου και όχι τόσο η ιστορία της σωτηρίας.

1. Η ορολογία της εσχατολογίας του Παύλου

Ο όρος «εσχατολογία» προέρχεται από την αρχαία ελληνική λέξη «έσχατος», δηλαδή «τελευταίος».

Στην παραδοσιακή συστηματική θεολογία, ο όρος «εσχατολογία» χρησιμοποιήθηκε αρχικά για να αναφερθεί στη διδασκαλία της Αγίας Γραφής που αφορά τη δεύτερη έλευση του Χριστού. Όταν όμως μιλούμε για την εσχατολογική προσέγγιση του Παύλου, πρέπει να επεκτείνουμε τον όρο, ώστε να συμπεριλάβουμε πολύ περισσότερα από τη δεύτερη έλευση του Χριστού.

2. Η δομή της εσχατολογίας του Παύλου

α. Η προέλευση της εσχατολογίας του Παύλου

Οι Ιουδαίοι θεολόγοι:

«Ο αιών ούτος» → «Μεσσίας» → «Ο μελλοντικός αιών»

• «Ο αιών ούτος» της αμαρτίας και των βασάνων (αυτός ο αιώνας)

• «Ο μελλοντικός αιών» των ευλογιών (ο αιώνας που θα έρθει)

• Η εμφάνιση του Μεσσία θα αποτελούσε ένα κρίσιμο σημείο καμπής ανάμεσα στις δύο αυτές εποχές.

Ο Παύλος είχε την ίδια βασική άποψη για τις δύο εποχές της ιστορίας:

• Β’ Κορινθίους 4:4

• Α’ Κορινθίους 1:20

• Α’ Τιμόθεο 6:19

• Εφεσίους 2:7

• Εφεσίους 1:21

Πάνω από κάθε αρχή και εξουσία και δύναμη και κυριότητα, πάνω από καθετί που ανήκει όχι μόνο στον τωρινό αλλά και στο μελλοντικό κόσμο (Εφεσίους 1:21).

β. Η ανάπτυξη της εσχατολογίας του Παύλου

Η μετάβαση από αυτήν την εποχή στη μελλοντική δεν ήταν μια απλή αλλαγή από τη μια εποχή στην επόμενη. Αντίθετα, περιλάμβανε μια χρονική περίοδο που και οι δύο εποχές εξελίσσονταν ταυτόχρονα.

ΒΑΣΙΚΕΣ ΘΕΟΛΟΓΙΚΕΣ ΘΕΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ

Α. Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗΣ ΣΤΗ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ

Στους αιώνες που είχαν προηγηθεί της Μεταρρύθμισης, η Ρωμαιοκαθολική εκκλησία δίδασκε ότι η σωτηρία απαιτούσε τη χάρη του Θεού αλλά και την ανθρώπινη αξία. Σύμφωνα με αυτήν τη διδασκαλία, η δικαίωση αποτελεί μια μακρά διαδικασία μέσω της οποίας ο Θεός εμφυσά τη χάρη Του στον πιστό κι αυτή η χάρη επιτρέπει σ’ αυτόν να γίνει περισσότερο δίκαιος πράττοντας καλά έργα.

Ο Παύλος, όμως, αντιτάχθηκε στον νομικισμό αυτόν της πρώτης εκκλησίας και επέμεινε ότι η δικαίωση ήταν ένα μοναδικό γεγονός που λάμβανε χώρα ανεξάρτητα από τα έργα του νόμου.

Sola fide (μόνο με την πίστη): υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος δικαιώνεται μόνο με πίστη στον Χριστό και όχι με πίστη συν τα καλά έργα.

Οι Μεταρρυθμιστές είχαν και έχουν την άποψη ότι ο Παύλος ανέπτυξε τη θεολογία του αρχικά γύρω από το πώς η σωτηρία εφαρμόζεται ατομικά στους πιστούς.

Με παραδοσιακούς θεολογικούς όρους, η θεολογία τού Παύλου θεωρείται δομημένη γύρω από τον όρο ordo salutis ή αλλιώς η σειρά της σωτηρίας.

Φυσικά, με την πάροδο των αιώνων, οι Διαμαρτυρόμενοι αντιλήφθηκαν ότι ο Παύλος τόνιζε και πολλά άλλα πράγματα εκτός από τη δικαίωση δια πίστεως μόνο.

Τον απασχολούσε πολύ η μακραίωνη ιστορία της λύτρωσης του Θεού, που έφθασε στο αποκορύφωμά της με τον θάνατο και την ανάσταση του Χριστού. Με θεολογικούς όρους, αυτό ονομάζεται historia salutis, δηλαδή ιστορία της σωτηρίας.

ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ ΩΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ

Όταν ο Παύλος έγραφε τις επιστολές του –δεκατρείς τον αριθμό– αυτό που κυρίως τον απασχολούσε ήταν να ανταποκριθεί στις ιδιαίτερες ανάγκες της κάθε εκκλησίας. Και ακριβώς επειδή οι επιστολές του είχαν γραφτεί με σκοπό να αντιμετωπίσουν συγκεκριμένα προβλήματα, σε καμία απ’ αυτές δεν βλέπουμε να υπάρχει με συστηματικό τρόπο ολόκληρη η θεολογία του. Μια προσεκτικότερη μελέτη της επιστολής προς Ρωμαίους αποκαλύπτει ότι ο Παύλος έγραψε και αυτήν την επιστολή με σκοπό να σταθεροποιήσει τις σχέσεις μεταξύ των Ιουδαίων και των Εθνικών πιστών της Ρώμης.

• Προς Ρωμαίους 1-3: οι Ιουδαίοι αλλά και οι Εθνικοί είναι αμαρτωλοί και κανείς δεν έχει το δικαίωμα να διεκδικεί ανωτερότητα έναντι του άλλου.

• Προς Ρωμαίους 4-8: ο Θεός προσφέρει τον ίδιο τρόπο σωτηρίας τόσο στους Ιουδαίους όσο και στους Εθνικούς.

• Προς Ρωμαίους 9–11: ο Παύλος τονίζει το συμπληρωματικό ρόλο των Ιουδαίων και των Εθνικών στο σχέδιο του Θεού για την ανθρώπινη ιστορία.

• Προς Ρωμαίους 12-16: ασχολείται με αρκετά ζητήματα πρακτικής χριστιανικής ζωής που αφορούσαν διενέξεις ανάμεσα σε Ιουδαίους και Εθνικούς.

Βεβαίως, έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι ο Παύλος πράγματι είχε σωστά διαμορφωμένες, λογικές θεολογικές θέσεις ή αυτό που θα μπορούσαμε να ονομάσουμε συστηματική θεολογία. Αλλά η θεολογία του δεν καταγράφηκε συστηματικά και παρουσιάζεται έμμεσα στις επιστολές του.

Μπορούμε να διαμορφώσουμε άποψη για τη φύση του έργου του, αν μελετήσουμε προσεκτικά τα τρία ιεραποστολικά του ταξίδια, καθώς κι εκείνο που έκανε στη Ρώμη.
1. Το πρώτο ιεραποστολικό ταξίδι
Το ταξίδι αυτό άρχισε όταν ο Θεός παρήγγειλε στην εκκλησία της Αντιόχειας της Συρίας να ξεχωρίσει τον Παύλο και τον Βαρνάβα για έναν ιδιαίτερο έργο. Αμέσως μετά απ’ αυτό, το Άγιο Πνεύμα οδήγησε τους δύο αυτούς άνδρες στο νησί της Κύπρου. Μετά από αρκετές ευκαιρίες για διακονία εκεί, προχώρησαν σ’ ένα ευαγγελιστικό ταξίδι στη Μικρά Ασία ταξιδεύοντας ανατολικά μέχρι τη Δέρβη.

Το πρώτο ταξίδι του Παύλου ως αποστόλου του Χριστού ήταν σχετικά σύντομο και χωρίς προβλήματα.

2. Το δεύτερο ιεραποστολικό ταξίδι
Αυτό το ταξίδι άρχισε όταν οι απόστολοι και οι ηγέτες της εκκλησίας στην Ιερουσαλήμ επέλεξαν τον Παύλο και τον Βαρνάβα για να μεταφέρουν μια επιστολή στις εκκλησίες της Αντιόχειας, της Συρίας, της Κιλικίας και της Γαλατίας όπου εξηγούσαν ότι οι πιστοί Εθνικοί δεν ήταν ανάγκη να περιτέμνονται ή να τηρούν τον Νόμο του Μωϋσή ώστε να κερδίσουν τη σωτηρία.

3. Το τρίτο ιεραποστολικό ταξίδι
Ο Παύλος ταξίδεψε από την Αντιόχεια της Συρίας, διέσχισε τη Γαλατία και τη Φρυγία και στη συνέχεια διακόνησε με καλά αποτελέσματα στην Έφεσο. Επίσης, επισκέφτηκε εκκλησίες που είχε ιδρύσει στο προηγούμενο ταξίδι του στην περιοχή.

4. Το τέταρτο ιεραποστολικό ταξίδι
Η επίκληση του Καίσαρα οδήγησε τον Παύλο στο τέταρτο ιεραποστολικό ταξίδι του στη Ρώμη.

Η περιοχή ανάμεσα στην Ιερουσαλήμ και τη Ρώμη μάς αποκαλύπτει ότι ο Παύλος επισκέφτηκε πολλά διαφορετικά μέρη και ήρθε σε επαφή με χιλιάδες ανθρώπους σε περισσότερες από είκοσι πέντε πόλεις.

Η θεολογία του Παύλου δεν του επέτρεψε να είναι θεολόγος της πολυθρόνας. Ο Παύλος ήταν σίγουρα ένας πολύ έξυπνος άνθρωπος ευρείας μόρφωσης. Η θεολογία του όμως τον οδήγησε σε μια ζωή θυσίας και υπηρεσίας.

3. Η ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΗ ΔΙΑΚΟΝΙΑ ΤΟΥ ΠΑΥΛΟΥ
Η υπηρεσία του Παύλου προς την εκκλησία αποτελούσε ένα διαρκές σημείο αναφοράς για τη θεολογία του και επηρέασε σε βάθος αυτά που πίστευε.

Α. ΤΟ ΑΠΟΣΤΟΛΙΚΟ ΑΞΙΩΜΑ ΤΟΥ ΩΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΥ
Ο Χριστός ήταν Αυτός που είχε χρίσει αποστόλους για να μιλούν εκ μέρους Του με απόλυτη εξουσία στην εκκλησία.

Ο Παύλος πληρούσε μια σειρά προϋποθέσεων που ήταν απαραίτητες για το αξίωμα του αποστόλου.

Οι γνήσιοι απόστολοι του Χριστού θα έπρεπε να πληρούν τρία κριτήρια:

• Πράξεις 1:21, θα έπρεπε να τους έχει διδάξει ο ίδιος ο Χριστός στη διάρκεια της επίγειας ζωής Του.
• Πράξεις 1:22, θα έπρεπε να είχαν γίνει μάρτυρες της ανάστασης του Ιησού.
• Πράξεις 1:23-26, οι καινούργιοι απόστολοι θα έπρεπε να έχουν επιλεγεί από τον ίδιο τον Κύριο.

Τα προσόντα του Παύλου:

• Γαλάτας 1:11-18
“Πρέπει να ξέρετε, αδερφοί μου, πως το ευαγγέλιο που σας κήρυξα εγώ δεν προέρχεται από άνθρωπο. Γιατί κι εγώ ούτε το παρέλαβα ούτε το διδάχτηκα από άνθρωπο, αλλά μου το αποκάλυψε ο Ιησούς Χριστός.”

• Πράξεις 9:1-6

• Πράξεις 9:15
“«Πήγαινε», του λέει ο Κύριος, «γιατί αυτόν εγώ τον διάλεξα για να τον χρησιμοποιήσω ως όργανο που θα με κάνει γνωστό στα έθνη και στους άρχοντές τους, και στον ισραηλιτικό λαό.”

• Γαλάτας 2:7-8:
“Αντίθετα μάλιστα, είδαν ότι ο Θεός μού έχει αναθέσει το κήρυγμα του ευαγγελίου στους εθνικούς, όπως στον Πέτρο στους περιτμημένους. Γιατί αυτός που όρισε τον Πέτρο απόστολο για τους Ιουδαίους, όρισε κι εμένα απόστολο για τους εθνικούς.”

“Θεωρήστε τη μακροθυμία του Κυρίου μας ως ευκαιρία σωτηρίας, όπως σας έγραψε κι ο αγαπητός μας αδερφός ο Παύλος, με τη σοφία που του έδωσε ο Θεός. Το λέει άλλωστε και σ’ όλες του τις επιστολές, όταν αναφέρεται σ’ αυτό το θέμα. Υπάρχουν σ’ αυτές μερικά δυσνόητα σημεία, τα οποία οι αμαθείς και ταλαντευόμενοι τα διαστρεβλώνουν. Το ίδιο κάνουν και με την υπόλοιπη Γραφή, με αποτέλεσμα να προκαλούν την καταστροφή τους” (Β’ Πέτρου 3:15-16).

Η Καινή Διαθήκη ξεκαθαρίζει ότι ο Παύλος ήταν ένας γνήσιος απόστολος.

Β. Η ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ
Το Άγιο Πνεύμα χρησιμοποίησε την επαφή του Παύλου με την κουλτούρα των Εθνικών για να διαμορφώσει τη θεολογία του.

Στη διάρκεια της ζωής του, ο Παύλος έζησε όχι μόνο στην ιουδαϊκή Παλαιστίνη αλλά κατά διαστήματα, είχε ζήσει και στον κόσμο των Εθνικών.

• Πράξεις 21:39
• Πράξεις 22:3
• Πράξεις 9:30
• Πράξεις 11:25

Ο Παύλος είχε την πλήρη ρωμαϊκή ιθαγένεια.

“Παρόμοια, όταν βρισκόμουν μ’ αυτούς που αγνοούν το Μωσαϊκό νόμο, για να τους κερδίσω ζούσα κι εγώ σαν ξένος προς το νόμο, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν υπακούω στο νόμο του Θεού, αφού είμαι δεμένος με το νόμο του Χριστού” (Α’ Κορινθίους 9:21).

Επίσης απέδειξε ότι ήταν γνώστης της λογοτεχνίας των Εθνικών. Αναφέρεται σε ειδωλολάτρες φιλοσόφους και παραθέτει αποσπάσματά τους.

Η επαφή του Παύλου με τον κόσμο των Εθνικών τον επηρέασε τουλάχιστον με δύο τρόπους:

Από τη μια πλευρά, του έδωσε τα εφόδια που χρειαζόταν για να κηρύξει το Ευαγγέλιο εκτός εκκλησίας, στους Εθνικούς.

Εκτός αυτού, ο Παύλος ήταν επίσης έτοιμος να διακονήσει τους Εθνικούς και μέσα στην εκκλησία, ακόμα και να τους υπερασπιστεί μαχητικά.

“Δεν υπάρχει πια Ιουδαίος και ειδωλολάτρης, δεν υπάρχει δούλος και ελεύθερος, δεν υπάρχει άντρας και γυναίκα• όλοι σας είστε ένας, χάρη στον Ιησού Χριστό. Κι αφού ανήκετε στο Χριστό, είστε απόγονοι του Αβραάμ και κληρονόμοι της ζωής, όπως την υποσχέθηκε ο Θεός.”

Ένα από τα βασικά θέματα σε πολλές από τις επιστολές του Παύλου, ήταν το ότι ο Χριστός είχε ανοίξει διάπλατα τη θύρα της σωτηρίας προς τα Έθνη, ώστε κάθε Εθνικός που είναι εν Χριστώ να θεωρείται ως Ιουδαίος και τηρητής του νόμου του Θεού, όπως και οι Ιουδαίοι από καταγωγής.

1. Η ΙΟΥΔΑΪΚΗ ΕΠΙΡΡΟΗ ΣΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ

Ο Παύλος είχε πλήρη επίγνωση της σημασίας της ιουδαϊκής του καταγωγής, πριν γίνει Χριστιανός.

“Περιτμήθηκα βρέφος οχτώ ημερών• γεννήθηκα Ισραηλίτης από τη φυλή Βενιαμίν• Εβραίος γέννημα θρέμμα• ως προς την εξήγηση του νόμου ανήκα στους Φαρισαίους” (Φιλιππησίους 3: 5 )

“Και πρόκοβα στον ιουδαϊσμό πιο πολύ από πολλούς συνομήλικους συμπατριώτες μου, γιατί είχα μεγαλύτερο ζήλο για τις προγονικές μου παραδόσεις” (Γαλάτας1:14).

Ο Παύλος δεν θεωρούσε την ιουδαϊκή του ανατροφή ιδιαίτερα σημαντική μόνο πριν γίνει Χριστιανός, αλλά και μετά τη μεταστροφή του έτρεφε μεγάλο σεβασμό γι’ αυτήν την κληρονομιά.

Ο Παύλος πίστευε στο κύρος των Γραφών:
“Ανάμεσα στους Ιουδαίους συμπεριφέρθηκα σαν Ιουδαίος για να τους κερδίσω για το Χριστό• κι ενώ εγώ ο ίδιος δεν είμαι πια κάτω από την εξουσία του νόμου, ανάμεσα σ’ αυτούς που είναι συμπεριφέρθηκα σαν να ήμουν και εγώ, για να τους κερδίσω για το Χριστό” (Α’ Κορινθίους 9:20).

Έμεινε σταθερός στην εβραϊκή πεποίθηση ότι ο Θεός μια μέρα θα στείλει τον Μεσσία, τον μέγα γιο του Δαβίδ, που θα σταματήσει τα δεινά του Ισραήλ και θα επεκτείνει τη βασιλεία του Θεού σε όλα τα Έθνη.