Ακολουθούν λίγες σειρές στοχασμού με αφορμή δύο αποσπάσματα από δύο πολύ διαφορετικά έργα που εντούτοις ασχολούνται με ένα κοινό θέμα: μια πανδημία!
Ο Θουκυδίδης και η συμπύκνωση του χρόνου στο παρόν
Στον Πελοποννησιακό Πόλεμο ο Θουκυδίδης περιγράφει τις συνέπειες του λοιμού στη ζωή των ανθρώπων. Γράφει,
“Αλλά η λοιμική προκάλεσε και πολλά άλλα κακά που πρώτη φορά αναφάνηκαν στην πολιτεία, γιατί ο καθένας τολμούσε πιο φανερά, τώρα, να κάνει πράγματα που πριν τα έκανε κρυφά, και τούτο επειδή έβλεπαν πόσο απότομη είναι η μεταβολή της τύχης του ανθρώπου. Πλούσιοι πέθαιναν ξαφνικά και φτωχοί, που δεν είχαν ποτέ τίποτε, τους κληρονομούσαν κι έπαιρναν αμέσως όλη τους την περιουσία. Έτσι, οι περισσότεροι, βλέποντας πόσο εφήμερος είναι ο πλούτος και αβέβαιη η ζωή, βιάζονταν να ξοδέψουν τα χρήματά τους και να τα χαρούν. Κανείς δεν ήταν πια πρόθυμος να υποβληθεί σ᾽ οποιοδήποτε κόπο για κάτι που άλλοτε μπορούσε να φανεί χρήσιμο, και τούτο επειδή σκεπτόταν ότι ήταν πιθανό να πεθάνει προτού τελειώσει εκείνο για το οποίο θα κόπιαζε. Η ευχαρίστηση της στιγμής και το άμεσο κέρδος κατάντησε να θεωρείται και καλό και χρήσιμο. Ούτε ο φόβος των Θεών ούτε οι νόμοι των ανθρώπων τους συγκρατούσαν. Επειδή έβλεπαν ότι όλοι πέθαιναν, χωρίς διάκριση, δεν είχαν πια την αίσθηση του τί ήταν ευσέβεια και τί δεν ήταν και κανείς δεν πίστευε πως θα γλυτώσει απ᾽ την αρρώστια για να δώσει λόγο και να τιμωρηθεί για τις άδικες πράξεις του. Όλοι θεωρούσαν ότι η τιμωρία, που κρεμόταν κιόλας πάνω απ᾽ το κεφάλι τους, ήταν πολύ βαρύτερη από κάθε άλλην κι έπρεπε, προτού την υποστούν, να χαρούν κάπως τη ζωή (Πελοποννησιακός Πόλεμος 2.53)
Ο άνθρωπος βλέπει τον θάνατο και αντί να στραφεί στο επέκεινα επιλέγει να “διασκεδάζει έως θανάτου” (δες το σχετικό βιβλίο του Neil Postman, Amusing Ourselves to Death).
Ο Καμύ και η απομυθοποίηση της ελευθερίας
Στο έργο του Καμύ, Η Πανούκλα διαβάζουμε για την πανδημία στην πόλη του Οράν. Γράφει,
“Η βλακεία είναι ανθεκτική, κι αυτό μπορεί να το καταλάβει όποιος δεν σκέφτεται πάντα και μόνο τον εαυτό του. Και ως προς τούτο, οι συμπλίτες μας ήταν σαν όλο τον κόσμο, σκέφτονταν μόνο τον εαυτό τους, μ’ άλλα λόγια, ήταν ανθρωπιστές: δεν πίστευαν στις συμφορές. Η συμφορά δεν έχει ποτέ ανθρώπινα μέτρα, για αυτό λέμε πάντα πως η συμφορά είναι εξωπραγματική, ένα κακό όνειρο που θα περάσει. Δεν περνά όμως πάντοτε, και μόνο οι άνθρωποι περνούν, από εφιάλτη σε εφιάλτη, και πρώτοι απ’ όλους οι ανθρωπιστές, επειδή δεν είχαν λάβει προληπτικά μέτρα. Οι συμπολίτες μας δεν έφταιγαν περισσότερο απ’ όλους τους άλλους, απλώς ξεχνούσαν τι θα πει μετριοφροσύνη, νόμιζαν ότι έχουν την κατάσταση στα χέρια τους και πως οι συμφορές ήταν απίθανες. Έτσι, εξακολουθησαν να κυνηγούν τις ‘υποθέσεις’ τους, να ετοιμάζονται για ταξίδια, να έχουν απόψεις. Πώς να σκεφτούν μια πανούκλα που καταργεί το μέλλον, τις μετακινήσεις, τις συζητήσεις; Πίστευαν πως ήταν ελεύθεροι, όμως ποτέ κανείς δεν θα’ναι ποτέ ελεύθερος όσο υπάρχουν συμφορές”
Αν υπάρχει κάτι που μας διδάσκει αυτή η πανδημία είναι το πόσο ανοχύρωτος και εύθραστος είναι ο άνθρωπος. Στην γλώσσα της Οικονομίας υπάρχει το “φαινόμενο της πεταλούδας” το οποίο ουσιαστικά λέει ότι αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, τότε μπορεί να προκαλέσει έναν τυφώνα στην άλλη άκρη της Γης. Πόσο τελικά “ελεύθερος” είναι ο άνθρωπος;
Eπίλογος
Και τα δύο αυτά φαινόμενα έχουν θεολογική φόρτιση και σημασία! Η “ανθρωπολογία” της Βίβλου ακτινογραφεί τον άνθρωπο και φτάνει στις ίδιες διαπιστώσεις. Ο εγκλωβισμός του ανθρώπου στο παρόν διαπιστώνεται από την Αγία Γραφή για τις ημέρες του Νώε όπου μπροστά στον επερχόμενο κατακλυσμό, οι άνθρωποι “έτρωγαν και έπιναν, παντρεύονταν και πάντρευαν ως την ημέρα που μπήκε ο Νώε στην κιβωτό. Δεν κατάλαβαν τίποτε, ώσπου ήρθε ο κατακλυσμός και τους αφάνισε όλους” (Ματθαίος 24:38 – 39). Επίσης, η φενάκη της ελευθερίας του ανθρώπου αναδεικνύεται στην προς Ρωμαίους 8:22 – 23 όπου διαβάζουμε “ότι ως τώρα όλη η κτίση στενάζει και κραυγάζει από πόνο, σαν την ετοιμόγεννη γυναίκα. Κι όχι μόνο η κτίση. Το ίδιο κάνουμε κι εμείς”. Ζούμε μέσα στον κλοιό της φθοράς και του θανάτου.
Άραγε η τωρινή εμπειρία θα επιβεβαιώσει τα ως τώρα δεδομένα ή θα μας κάνει να στραφούμε Αλλού; Θα μας κάνει να αναλογιστούμε τα Αιώνια και να ανοιχτούμε σε Αυτόν που μπορεί να μας δώσει ελευθερία και να νοηματοδοτήσει τη ζωή μας μπολιάζοντάς την με ελπίδα;
Γιώτης Κανταρτζής